Պարզաբանում. Զագսավորվելու, ամուսնու տանը գրանցվելու եւ հայրություն ճանաչելու մասին

Արխիվ 1 Ապրիլ, 2019 0:00

«Պարզաբանում» շարքի շրջանակներում այս անգամ անդրադարձել ենք զագսավորվելու, ամուսնու տանը գրանցվելու եւ հայրություն ճանաչելու հարցերին։
Հայաստանում կա կարծրատիպային մտածողություն, զույգերը ամուսնանում են, սակայն սկզբից չեն զագսավորվում, հարսին տանը չեն գրանցում։ Ինչ առավելություններ, թերություններ ունի չզագսավորվելը, հարսին գրանցել, չգրանցելը։
Կանդրադառնանք նաեւ հայրության ճանաչման գործընթացին, ինչպես է այն իրականացվում՝ ժամկետներ, ընթացքներ, ինչ հետեւանքներ այն ունի եւ ինչպես պայքարել հայրության ճանաչման, զագսավորման, ամուսնու տանը գրանցվելու համար։

Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում ամուսնությունը, ինչպես ասվում է ժողովուրդի մեջ «զագսավորումը»:

Ամուսնությանն օրենքով տրված բնորոշում գոյություն չունի, սակայն իրավաբանական գրականության մեջ առկա են բազմաթիվ բացատրություններ և ձևավորված հասկացություններ, որոնք հիմնված են օրենսդրությամբ սահմանված հատկանիշների վրա:
ՀՀ սահմանադրության 35-րդ հոդվածի 1-ի և 2-րդ կետերի համաձայն՝ Ամուսնական տարիքի հասած կինը և տղամարդը միմյանց հետ իրենց կամքի ազատ արտահայտությամբ ամուսնանալու և ընտանիք կազմելու իրավունք ունեն: Ամուսնության տարիքը, ամուսնության և ամուսնալուծության կարգը սահմանվում են օրենքով:

Ամուսնանալիս, ամուսնության ընթացքում, ամուսնալուծվելիս կինը և տղամարդն ունեն հավասար իրավունքներ:
ՀՀ ընտանեկան օրենսգրքի 9-րդ հոդվածը սահմանում է ամուսնություն կնքելու կարգը և նշվում է, որ ամուսնությունը կնքվում է քաղաքացիական կացության ակտերի պետական գրանցում իրականացնող մարմիններում (այսուհետ՝ «ՔԿԱԳ»)՝ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով՝ ամուսնացող անձանց պարտադիր ներկայությամբ:
Այսինքն տվյալ պարագայում, նորմատիվ իրավական ակտերի համադրությամբ կարող ենք վստահորեն ասել, որ ամուսնությունը դա տղամարդու և կնոջ իրավաբանորեն ձևավորված կամավոր միությունն է՝ ուղղված ընտանիքի ստեղծմանը, որը պայմանավորված է փոխադարձ իրավունքներով ու պարտականություններով:

ՔԿԱԳ մարմնում՝ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով ամուսնությունը չգրանցելու առավելությունները և թերությունները:

Որպես իրավաբան չեմ կարող մի գործընթացում որում դրա իրավական կողմը պահպանված չէ մատնանշեմ, որևէ առավելություն, մինչդեռ շատ հաճախ չգրանցված ամուսնության շնորհիվ պարտապան ամուսինը կարողանում է խուսափել իր պայմանագրային պարտավորությունների /օրինակ՝ փոխառություն, վարկ.../ կատարումից, այն պարզ փաստի ուժով, որ փաստացի ամուսնության ընթացքում ձեռք բերված ողջ գույքը հաշվառված է որպես մյուս ամուսնու սեփականություն, և քանի որ նրանց ամուսնությունը չի ստացել իրավական ձևակերպում, հետևապես վերջինս որևէ կերպ չի դիտարկվում այդ գույքի սեփականատեր:

Այնուամենայնիվ գրեթե միշտ զույգերը ամուսնության գրանցման կարևորությունը հասկանում են ամուսնալուծության պահին, երբ առաջ է գալիս գույքի բաժանման հարց:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգիրքը նախատեսում է, որ ամուսինների կողմից ամուսնության ընթացքում ձեռք բերված գույքը հանդիսանում է նրանց ընդհանուր համատեղ սեփականությունը, եթե իհարկե կողմերի միջև առկա չէ գույքի բաժանման այլ կարգ նախատեսող ամուսնական պայմանագիր:

Ինչպես արդեն նշեցի իրավական առումով ամուսնությունն առկա է այն դեպքում, երբ այն գրանցվել է ՔԿԱԳ մարմիններում, ուստի դրա բացակայության դեպքում ամուսինների ոչ մեկը որևէ կերպ չի կարող հավակնել թեկուզ և փաստացի ամուսնության ընթացքում ձեռք բերված, սկայն մյուս ամուսնու անվամբ հաշվառված գույքի նկատմամբ:

Բացի այդ պետք է նշել, որ ամուսնության պետական գրանցման բացակայության դեպքում երեխայի հայրության հարցը ինքնին ենթակա լրացուցիչ ճանաչման:

Հարսին տանը գրանցե՞լ, թե՞ չգրանցել.

Հաճախակի քննարկվող թեմա է, նույնիսկ շատ հաճախ ամենայն համոզմամբ անձանց թվում է թե անձին բնակարանում գրանցելը ենթադրում է վերջինիս բնակարանի նկատմամբ սեփականության իրավունքի տրամադրում: Մինչդեռ պետք է նշել, որ անձին կոնկրետ բնակարանում հաշվառելը որևէ կերպ չի հանդիսանում գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի փոխանցում: Բացի այդ սեփականատերը նույնիսկ կաշկանդված չէ յուրաքանչյուր պահի գրանցումից հանել իրեն պատկանող տանը հաշվառված այս կամ այն անձին:

Այս մոլորությունը առաջացել է դեռ 90-ական թվականներին, երբ Հայաստանի Հանրապետության տարածքում պետական բնակարանային ֆոնդի և հանրային բնակարանային ֆոնդի (բնակելի տների և այլ շինությունների բնակելի տարածությունների) սեփականաշնորհման գործընթացում, որպես սեփականաշնորհման սուբյեկտ հանդիսանում էին ՀՀ-ում մշտապես բնակվող, տվյալ բնակտարածությունում գրանցում ունեցող, ինչպես նաև օրենքով սահմանված դեպքերում բնակտարածության նկատմամբ իրավունքը պահպանած քաղաքացիները:

Արդյունքում այս պահին գործող կարգավորումները որևէ կերպ չեն նախատեսում անձի բնակարանում հաշվառված լինելու դեպքում դրա նկատմամբ վերջինիս սեփականության իրավունքի ծագման որևէ հնարավորություն:

Անդրադառնանք նաև հայրությունը որոշելու գործընթացին:

Հայրության ճանաչման գործընթացն ըստ էության կարող է իրականացվում է երկու հնարավոր եղանակներով՝ ՀՀ ՔԿԱԳ մարմնի կողմի, իսկ որոշակի հանգամանքների առկայության դեպքում՝ դատական կարգով:

Մասնավորապես՝ միմյանց հետ ամուսնության մեջ գտնվող անձանցից, ինչպես նաև ամուսնալուծությունից կամ ամուսնությունն անվավեր ճանաչելուց հետո կամ երեխայի մոր ամուսնու մահվան պահից երեք հարյուր օրվա ընթացքում երեխա ծնվելու դեպքում երեխայի հայր է ճանաչվում երեխայի մոր ամուսինը (նախկին ամուսինը), եթե այլ բան չի ապացուցվել։ Երեխայի մոր ամուսնու (նախկին ամուսնու) հայրությունը հավաստվում է նրանց ամուսնության պետական գրանցումով։

Ինչ վերաբերում է երեխայի մոր հետ ամուսնության մեջ չգտնվող, այսինքն նաև այն դեպքերում, երբ չնայած փաստացի ամուսնական հարաբերությունների առկայությանը, ամուսնությունը չի ստացել պատշաճ պետական գրանցում, անձի հայրությունը որոշվում է քաղաքացիական կացության ակտերի պետական գրանցում իրականացնող մարմիններում՝ երեխայի հոր և մոր համատեղ դիմումի հիման վրա: Մոր մահվան կամ դատարանի կողմից վերջինիս անգործունակ ճանաչվելու կամ բնակության վայրը որոշելու անհնարինության կամ ծնողական իրավունքներից զրկվելու դեպքում երեխայի հայրությունը որոշվում է երեխայի հոր դիմումի հիման վրա՝ խնամակալության և հոգաբարձության մարմնի համաձայնությամբ, իսկ համաձայնության բացակայության դեպքում՝ դատարանի վճռով։

Այնպիսի հանգամանքների առկայության դեպքում, որոնք հիմք են տալիս ենթադրելու, որ երեխայի ծնվելուց հետո հայրությունը որոշելու մասին համատեղ դիմում ներկայացնելը կարող է դառնալ անհնար կամ դժվարանալ, ապագա երեխայի ծնողները, որոնք ամուսնության մեջ չեն գտնվում, քաղաքացիական կացության ակտերի պետական գրանցում իրականացնող մարմին նման դիմում կարող են ներկայացնել մոր հղիության ընթացքում։ Այդ դեպքում երեխայի ծնողների մասին գրառումը կատարվում է երեխայի ծնվելուց հետո։

Չափահաս անձի նկատմամբ հայրության որոշում թույլատրվում է միայն իր համաձայնությամբ, իսկ եթե նա դատարանի կողմից ճանաչվել է անգործունակ՝ նրա խնամակալի (հոգաբարձուի) կամ խնամակալության և հոգաբարձության մարմնի համաձայնությամբ։

Հայրությունը դատական կարգով որոշելը

Ինչպես արդեն վերը նշվեց ամուսնության մեջ չգտնվող ծնողներից երեխա ծնվելու դեպքում, եթե բացակայում է ծնողների համատեղ դիմումը կամ երեխայի հոր դիմումը, ապա որոշակի անձից երեխայի սերված լինելու փաստը (հայրությունը) որոշվում է դատական կարգով՝ համապատասխանաբար ծնողներից մեկի կամ մոր, երեխայի խնամակալի (հոգաբարձուի), կամ այն անձի դիմումի հիման վրա, որի խնամքին է գտնվում երեխան, իսկ երեխայի չափահաս դառնալուց հետո՝ վերջինիս ներկայացրած դիմումի հիման վրա։ Այս դեպքում դատարանը հաշվի է առնում ցանկացած ապացույց, որը ստույգ հաստատում է, որ տվյալ երեխան սերվել է որոշակի այդ անձից:

Հիմնականում նմանատիպ գործերի ընթացքում որպես ապացույց ծառայում է հարցի վերաբերյալ տրված փորձագիտական եզրակացությունը, որում արված է խիստ միանշանակ համապատասխան եզրահանգում:

Հայրության ճանաչման փաստը հաստատելու գործերը քննվում են իրավաբանական նշանակություն ունեցող փաստերի հաստատման համար օրենքով սահմանված ընթացակարգով: Հայրության ճանաչման փաստը հաստատելու դիմումը տրվում է դիմողի գտնվելու վայրի դատարան:

Իրեն երեխայի հայր ճանաչած, բայց երեխայի մոր հետ ամուսնության մեջ չգտնվող անձի մահվան դեպքում վերջինիս որպես երեխայի հայր ճանաչելու (հայրության) փաստը կարող է հաստատվել դատական կարգով՝ քաղաքացիական դատավարության օրենսդրությամբ սահմանված նորմերով։

Նշենք նաև այն մասին որ, հայրությունը որոշելիս երեխաները ծնողների և նրանց ազգականների նկատմամբ ունեն նույնպիսի իրավունքներ ու պարտականություններ, ինչպիսիք ունեն ամուսնության մեջ գտնվող անձանցից ծնված երեխաները:

Հարցերին պատասխանել է «Արատտա քընսալթինգ» ՍՊԸ-ի իրավախորհրդատու Լիլիթ Գրիգորյանը: