Ինչպես դիմագրավել «նոր սերնդի» հանցագործություններին. Երբ հեռախոսին եկած կոդը հայտնելը 6մլն դրամի վարկ է արժենում

Վերջին շրջանում պարբերաբար ահազանգեր ենք ստանում ֆինանսական ոլորտում խարդախությունների մասին։ Մասնավորապես՝ կորզելով երրորդ անձանց գաղտնաբառը մեքենայությունների հեղինակները միլիոնավոր վարկեր են ձեւակերպում նրանց անուններով։ Հիմա հերթական ահազանգի մասին գրել էր Ռուբեն Համբարձումյանը՝ ներկայացնելով, թե ինչպես է ոմն Արամ զանգահարել իրեն եւ հայտնել, որ «հաշվից քարտին գումար փոխանցելու համար համակարգ մուտք գործելու ժամանակ սխալ հեռախոսահամար է մուտքագրել՝ իր համարը, իբր թե իր հաշիվը բլոկավորվել է սխալ համարի պատճառով և հիմա խնդրում է, որ 24 ժամ հետո իր համարին եկած SMS կոդը հայտնի որ ապաբլոկավորի, մյուս օր տրամադրում է ու մոռանում այդ դեպքի մասին»։ Դեպքից մեկ ամիս անց հայտնաբերում է, որ իր անունով ձեւակերպվել է չորս հատ՝ ընդհանուր 1,5 միլիոն դրամի #RocketԼine օնլայն վարկ՝ 6 ամսով։

Ու այսպիսի տասնյակ, հարյուրավոր ահազանգեր տարբեր բանկերի վերաբերյալ։ Հիմա արդյունքում մեծ գույքային վնասներ են կրում քաղաքացիները, իսկ խարդախներին գտնելը երկար, հաճախ անարդյունավետ աշխատանք է։ Ինչ կարող ենք անել իբրեւ պետություն նման դեպքերը չեզոքացնելու կամ գոնե նվազագույնի հասցնելու համար։

Առաջին հերթին՝ պետք է հանրության հետ աշխատանք տարվի գրագիտությունը բարձրացնելու ուղղությամբ, այդ թվում անձնական տվյալների նկատմամբ ուշադիր եւ զգոն լինելու մասով։ Դեռեւս դպրոցական նստարանից երեխան պետք է իմանա, որ իր անձնական տվյալները, այսինքն՝ այն բոլոր տվյալները, որոնցով հնարավոր է իրեն նույնակացնել եւ իր անունից հանդես գալ, չպետք է տրամադրել անփութորեն։ Անձնական տվյալները տրամադրելիս պետք է լինել զգոն, ճշտել դրանց մշակման նպատակը։ Կոնկրետ այս դեպքերում երբեք եւ երբեք անծանոթ անձին, տվյալներ հայցող սուբյեկտին չպետք է տրամադրել ոչ մի տվյալ, կոդ, քարտի համար, անձնագրի տվյալ, այլապես կեղծարարության զոհ կդառնաք եւ ֆինանսական վնասներ կկրեք։ Ամենօրյա վազքի մեջ մենք հաճախ մոռանում ենք որտեղ ինչ ենք ստորագրել, որտեղ ինչ տվյալ ենք գրել, ում ենք հեռախոսը կամ անձնագիրը փոխանցել, իսկ հետո զարմանում ենք, թե ինչպես ենք դարձել այս կամ այն ակումբի հաճախորդ, ոգեւորվել «կեղծ» շահումով եւ կրել վնասներ։ Այսինքն՝ հոգատարությունը մեր անձի, մեր իրերի, մեր կյանքի նկատմամբ պետք է առաջին հերթին սկսվի անձնական տվյալների նկատմամբ «հոգատարությունից», զգոնությունից։ Չէ՞ որ տեխնոլոգիական զարգացման դարաշրջանում հին եւ ավանդական հանցագործություններին գալիս են փոխարինելու նոր եւ տեխնոկրատ հանցագործությունները, որոնք հայտնաբերելը հաճախ ավելի դժվար է, ավելի հեշտ է կանխել դրանք՝ հասարակության գրագիտությունը, զգոնությունը բարձրացնելով։ Սա ամենօրյա աշխատանքի արդյունք է, որը պետք է իրականացնի նաեւ մեդիան, պետական կառույցները, հ/կ-ները, փորձագետները...։ Մյուս կողմից էլ՝ սա տեւական ժամանակ իրականացվող աշխատանք է, որի պտուղները կարճ ժամանակում չես քաղի, հետեւաբար ճիշտ չէ ամեն ինչ թողնել հասարակության գրագիտության բարձրացման հույսին։

Այստեղ անելիք ունի նաեւ պետությունը։ Չէ՞ որ մեր Սահմանադրությամբ երաշխավորված է անձնական տվյալների պաշտպանության իրավունքը, որի լիազոր մարմինը գործակալությունն է։ Ճիշտ է, պետությունը՝ ոչ ի դեմս բանկերի գործունեությունը վերահսկող ԿԲ-ի, ոչ գործակալության, չի կարող ստիպել բանկերին «հանել» օնլայն վարկերի ձեւաչափը, քանի որ դա էլ իրենց բիզնեսն է, եւ հազարավոր մարդիկ իրենց բարեկեցության հարցերն են լուծում՝ օգտվելով այս վարկերից։ Բայց մյուս կողմից էլ չէ՞ որ այս վարկերը դառնում են պատուհաս նույնիսկ ամենագրագետ, ամենազգուշավոր քաղաքացու գլխին, հետեւաբար՝ որեւէ համալիր մոտեցում պետք է ցուցաբերվի։ Այդ մոտեցումը կարող է ներառել բանկերի դեպքում ավելի կոշտ գաղտնիության քաղաքականության, անձնական տվյալների մշակման համակարգի ներդրմանը, որի պարագայում հնարավոր չի լինի քաղաքացուց խաբեության միջոցով կոդ ստանալով վարկեր ձեւակերպել կամ բանկի աշխատակից ներկայանալով գումարներ կորզել։ Այս ամենը ոչ միայն քաղաքացու, պետության հոգսն է, այլեւ բանկերի, առաջին հերթին բանկի հեղինակությունն է տուժում այն բազում ահազանգերից, որոնք վերաբերում են իր կողմից առաջարկվող օնլայն վարկերի միջոցով իրականացվող մեքենայություններին։ Ի դեպ, գործակալությունը այս մասով աշխատանքներ իրականացնել է՝ դիմելով թե բանկերին, թե ԿԲ-ին, խորհրդատվական կարծիքներ է հրապարակել, որոնք արդյունավետ են եղել, գաղտնիության քաղաքականություն է փոխվել եւ այլն։

Բայց մինչ ֆինանսական ոլորտում անձնական տվյալների պաշտպանության մասով գլոբալ փոփոխությունը ընդամենը խորհուրդ տանք մեր քաղաքացիներին, որ երբեք գումար, բանկային կամ այլ անձնական տվյալներ չփոխանցեն մարդկանց, որոնց իրական կյանքում երբեք չեն տեսել։
Կարող են օգտագործել Google-ի նկարների որոնում ֆունկցիան՝ տեսնելու արդյո՞ք ներկայացող մարդը իրական նկարներով է հանդես գալիս, թե համացանցից ներբեռնված պատահական նկար է, ստուգել՝ արդյո՞ք ունեն վստահելի ընդհանուր ընկերներ համացանցում։