Ինչպես օգնել երեխային դպրոցում դիմակ կրել եւ պահպանել հակահամաճարակային կանոնները. հոգեբանի խորհուրդները

Ինչպես օգնել երեխային հարմարվել դպրոցում դիմակ կրելուն, հակահամաճարակային կանոնները պահպանելուն, այդ թվում միմյանցից սոցիալական հեռավորություն պահպանելուն, սեփական իրերի հիգիենային և ալկոգելային միջոցները օգտագործելուն: ArmDaily.am-ը թեմայի շուրջ զրուցել է ԿԱՆԱ հոգեբանական կենտրոնի հոգեբան Մարինա Ղազարյանի հետ:

Խոսելով երեխային օգնելու և հակահամաճարակային կանոնների առումով նրան պահանջներ ներկայացնելու մասին` հոգեբանը երեք կարևոր կետ առանձնացրեց.
1. Որն է երեխայի դիրքորոշումը և տրամադրվածությունը այդ կանոնները պահպանելուն:
2. Որն է նրան շրջապատող մեծահասակների դիրքորոշումը և տրամադրվածությունը այդ կանոնները պահելուն, կամ հակառակը՝ դժգոհությունները:
3. Կրթության առանձնահատուկ պայմաններ ունեցող երեխաներ, որոնք ունենալով ինչ-ինչ խնդիրներ, պետք է օգտվեն արտոնություններից:

Առաջին խմբի հարցերի դեպքում կարևոր է երեխաների հետ զրույցը և զրույցի ընթացքում բացահայտումը, թե ինչպիսին է տվյալ երեխայի դիրքորոշումը և վերաբերմունքը վերոնշյալ գործողությունների հանդեպ: Շատ հաճախ տարվելով առօրյա գործերով`մոռանում ենք երեխաների հետ անհատական զրույցների մասին: Երեխաները հաճախ ընդօրինակում են իրենց ընկերների դիրքորոշումը, այլ երեխաների և մեծահասակների վարքային նորմերը: Իսկ ինչպիսի՞ն են երեխաների մտայնություններն ու մտահոգությունները: Վերջին շրջանում ունենալով տարբեր երեխաների հետ աշխատանքաների պատկերը`առանձնացնում ենք հետևյալ հիմնական վախերը.

1. Վախ հիվանդանալուց (ես և իմ ընտանիքի անդամները, մտերիմները չհիվանդանան «վտանգավոր հիվանդությամբ»)
2. Վախ նկատողություն ստանալուց: Մենք խոսում ենք հիվանդությունից զերծ մնալու և դիմակը, որպես հիվանդությունից պաշտպանող միջոց, օգտագործելու մասին, բայց անընդհատ երեխաների մոտ լարվածություն կա` նկատողություն ստանալու (կդիպչեն ոչ մաքուր իրերի, կշփվեն վարակակիր մարդկանց հետ և այլն): Արդյունքում ստեղծվում է կաղապարված մտածողություն, ինչն, իր հերթին, առաջացնում է ֆիզիկական, հոգեբանական ընկճում, երբեմն էլ`հյուծվածություն:

Բազմաթիվ գիտափորձեր կան այն մասին, թե ինչպես է երեխաների ուշադրությունն անկում ապրել, և ինչպես է ընկել ընկալման և ըմբռնման արդյունավետությունը՝ թթվածնով ոչ հագեցված լսարաններում կամ դասարաններում: Դիմակով փակելով մեր շնչառական օրգանները, մենք ստանում ենք շնչելու օդ, բայց ոչ բավարար քանակով, ինչը անհրաժեշտ է մեր ուղեղի ակտիվ կենսագործունեության համար:
Մյուս կողմից մենք դիմակի տակ, կարծես, վերաշնչում ենք մեր արտաշնչման արգասիքները: Շատ հաճախ երեխաները, որոնց փորձում ենք տրամադրել, որ դիմակ կրեն, անմիջական զրույցի ընթացքում ասում են, որ իրենց դիմակներից առնում են ուտելիքի, իրենց շնչառութան և թքարտազատության հոտը:
Այսպիսով` առաջին շեղող հանգամանքը թթվածնի ոչ բավարար հոսքն է և արտաշնչած օդի նորից ներշնչումը: Մյուս կողմից` մեր ձեռքերը, շարժողական համակարգը և մտքի բլոկը շեղվում են դեպի դիմակը հանել-դնելու վրա: Այդ պարագայում երեխաներին որոշակի վերապատրաստումների ճանապարհով սովորեցում են ինչպես հանել և հագնել դիմակը՝ հնարավորինս քիչ հպվելով դիմակին: Սակայն երբեմն երեխաները համոզված չեն լինում, թե ինչպես դա արեցին՝ ճիշտ թե սխալ: Այս բոլոր գործողությունները ուսումնական պրոցեսին զուգահեռ, բնական է, որ որոշակի շեղում են ենթադրում: Այստեղ նաև ուշադրության բաշխման խնդիր ունենք, որը տարբեր երեխաների դեպքում անհատական է:

Հաջորդ խնդիրը, դա տվյալ դասը տանը ծնողի կողմից նորից չծածկած բերանով արտաբերելն է: Սա հատկապես վերաբերում է տարրական դասարանների աշակերտներին, մասնավորապես` առաջին դասարանցիներին, ովքեր հնչյունները, պատմողական խոսքը և ուսումնառության շատ նյութեր ընկալում են՝ նայելով դիմացինի արտաբերող բերանին: Երեխաները հնչյունահնչութային կազմությունը շատ դեպքերում ընկալում են խոսողի ամբողջ դեմքին և դիմածնոտային շարժին նայելով: Իսկ երգեցողության և լոգոպետական աշխատանքներում, կարելի է ասել, անհնար է առանց բաց դեմքի աշխատել և երեխաներից պահանջել տրված յուրացնել:

Գոյություն ունի զգայական ինդուկցիա հասկացությունը և զգայարանների ամբողջական բլոկով գործելու միտումը, որի դեպքում մեկ զգայարանի սահմանափակումը որոշակի ճառագայթմամբ ազդում է մյուսների գործունեության վրա: Պատահական չէ, որ այս մասին ընթերցելով, ինչ-որ մեկը մտաբերի, որ ինքը լավ չի լսում, երբ իր բերանն ու քիթը փակ են: Նույնիսկ ընկալման տեսադաշտին է որոշակի դեպքերում քիթ-բերան հատվածի փակ լինելը խանգարում: Ըստ այդ` ոչ թե մեր աչքերն են փակվում և տեսողությունն է սահմանափակվում, այլ տեսադաշտի ամբողջական ընկալման մտապատկերները մեր ուղեղում` բոլոր զգայարանների համակցված զգայությունների լուսանցքով քիչ-քիչ նեղանում: Այսինքն` մենք կարող ենք ունենալ տարածքի որոշակի աղճատված կամ սահմանափակ մտապատկեր:

Նշված խնդիրները ավելի են բարդանում, երբ երեխաները շրջապատում պարբերաբար լսում են դժգոհություններ` կազմակերպվող միջոցառումների նկատմամբ: Օրինակ` ծնողները, ուսուցիչները առաջադրված պահանջի հետ մեկտեղ բարձրաձայնում են նաև սեփական դժգոհությունները: Այստեղ պետք է ունենանք զգուշավորություն և փորձենք երեխային օգնել աջակցող տոնով, օրինակների, անգամ, կատակների տոնով: Բայց թե՛ պահանջելու, թե՛ դժգոհելու դեպքում մենք ոչ միայն կորցնում ենք մեր խոսքի արժեքը, այլև սերմանում երեխայի մոտ հետագայում էլ մեր խոսքի, տված խոստումների հանդեպ կասկածներ: Պետք է շատ զգույշ լինենք, որ հետագայում նմանատիպ իրավիճակներին նմանվող իրադարձությունները չունենան նույն կասկածամտությունը, և մեր խոսքի հանդեպ վստահությունը փոքրիկների կողմից չկորի:

Կարևոր խնդիրներից է նաև սոցիալական հեռավորության հարցը, երբ փոքրիկն, առանց այդ էլ, վերջին շրջանում ունենալով հեռավար դասեր և կարոտած լինելով իրական շփմանը, գնում է դպրոց, ու հանկարծ իրեն կտրուկ ասվում է, որ չի կարող բռնել ընկերոջդ ձեռքը, մոտ կանգնել նրան, շշնջալ նրա ականջին: Սրանք շփման այն միտումներն են, որոնք տարիներ շարունակ մենք խրախուսել ենք, մինչդեռ երեխաներն այս ընթացքում եղել են հարաբերականորեն մեկուսացած վիճակում:

Երկրորդ խումբ խնդիրները մեծահասակների դիրքորոշում վերնագրի տակ ենք պատկերացնում: Ուսուցիչները հաճախ նխատողություն անողի և ինչ-որ տեղ լարվածություն հաղորդողի հոգեվիճակ են զգում և արտահայտվում այդ մասին, որ իրենց բուն գործը թողած, ուշադիր երեխաների գործողություններին են հետևում: Ուսուցչի՝ անընդհատ բողոքող կեցվածքը որոշակիորեն փոխում է երեխայի տրամադրվածությունը տվյալ մանկավարժի հանդեպ: Անգամ թիմային փոխհարաբերության մեջ է լինում կոլեգիալ որոշակի լարվածություն, երբ մի ուսուցիչը ծայրահեղ խիստ է պահում կանոնները, մյուսը չի ընդունում պահանջված միջոցառումները, և դա էլ, հերթին բերում է լարվածության, որ հիմա էլ ինքը կարող է նկատողություն ստանալ գործընկերոջ կողմից:
Ինչո՞վ է կարևորվում այս ամենի մեջ հոգեբանական աշխատանքը: Այն հենց ուղղված է հետագայում այս միտումները այլ վարքի նորմերի և կյանքի այլ իրադարձությունների մեջ չտեղափոխելուն: Այս պարագայում շատ կարևոր են զրույցները` ծնողների, ուսուցիչների, բուժաշխատողների կողմից, որ սա ժամանակավոր իրավիճակ է: Երեխաներին պետք է հրահանգվի, որ մի կողմից անում եք ձեր համար, մյուս կողմից՝ շրջապատի: Երկու կողմն էլ պետք է հարգել, ինչը բերում է սեփական ես-ի և շրջապատի պաշտպանվածության ու գնահատման մասին դաստիարակությանը:

Փոքրիկներին շատ են օգնում խաղերը, որոնք միտում ունեն, օրինակ, որոշակի հեռավորություն պահելու: Պետք է հումորով և հետաքրքիր մեխանիզմներով արձագանքել այն ամենին, ինչը մեզնից պահանջում են:
Երեխաների մի խումբ էլ կա, որ շատ կազմակերպված անում են այդ ամենը՝ չսպասելով մեծահասակների հորդորին:
Դասերից դուրս մնացյալ հատվածը հնարավորինս պետք է անցկացնել բնության դրսում, ազատ տարածքներում, որտեղ հնարավոր կլինի հանել դիմակները:

Երրորդ խումբ հարցերը, որոնք վերաբերում են կրթության առանձնահատուկ պայմաններ ունեցող, դիմակ կրելու պատճառով ալերգիկ, մաշկային խնդիրներ ունեցող, շնչառական ապարատից կախված ֆիզիոլոգիական և ֆիզիկական որոշակի հակացուցումներ ունեցող երեխաներին, նրանց դեպքում միանշանակ պետք է լինի բացառիկ մոտեցում: Հանդիպած տրավմատիկ դեպքերից մեկն, օրինակ, վերաբերում էր դեռահաս մի աղջկա, ում մաշկի վրա դիմակից առաջացել է գրգռվածություն կարմրածություն, այտուցներ, չի խրախուսվել գնալ առանց դիմակի, քանի որ դա դպրոցի ընդհանուր պահանջն էր, փոխարենն առաջարկվել է դիմավահան կրել: Երեխան մեծ հուզվածությամբ և տագնապով է արձագանքել լուծման նման տարբերակին, ամաչել է, որ կլինի տարբերվող: Ամբողջ գիշերն ունեցել է խուճապային հակազդումներ, մեղադրել, վիճել է ծնողների հետ, ապա ասել, որ ընդհանրապես չի ուզում դպրոց գնալ: Մի կողմից գումարվել է դեռահասի ճգնաժամային իրավիճակը, մյուս կողմից` մաշկի արդեն իսկ վնասվածքները, որոնք բերել են հոգեբանական որոշակի բարդույթների: Երեխան մտածել է, որ ինքը լինելու է ուշադրության կենտրոնում ոչ լավ իմաստով: Այստեղ հարց է առաջանում. երեխան էր խոցելի, սա եղավ առի՞թ, թե՞ առիթը ստեղծեց երեխայի մոտ այդ հոգեվիճակը, քանի որ ծնողների պատմելով նախկինում նմանատիպ խնդիրների չեն բախվել:

Առայժմ բախվում ենք և բախվելու ենք տարբեր հոգեբանական խնդիրների, մինչև հանգուցալուծվի բոլորիս բաժին հասած այս էտապը:

Այս թեմայով Հարցրու հոգեբանին. ե՞րբ պետք է դիմել լոգոպեդի օգնությանը Հարցրու հոգեբանին. ինչպե՞ս տոնել Ամանորը Հարցրու հոգեբանին. ի՞նչ խաղերով պետք է երեխայի ուշադրությունը զարգացնել Հարցրու հոգեբանին. ինչո՞ւ են ամուսինները բաժանվում Հարցրու հոգեբանին. Ինչո՞ւ են մարդիկ ցավեցնում միմյանց